در سال‌های اخیر، آگاهی عمومی نسبت به ویروس پاپیلومای انسانی (HPV) در ایران رو به افزایش گذاشته، اما هنوز بسیاری از مردم، حتی در شهرهای بزرگ، از جزئیات این بیماری، راه‌های انتقال، و اهمیت پیشگیری از آن بی‌خبرند. بیماری HPV در ایران به‌دلیل عوامل فرهنگی، سطح پایین واکسیناسیون، و تأخیر در تشخیص اولیه، ممکن است با شیوع بالا اما تشخیص پایین همراه باشد. بر اساس داده‌های برخی مطالعات محدود و گزارش‌های متخصصان در مرکز درمان HPV، نرخ ابتلا در حال افزایش است؛ به‌ویژه در بین جوانان و زوج‌های تازه ازدواج‌کرده. با این حال، نبود آمار ملی رسمی و یکپارچه همچنان مانع از تحلیل دقیق همه‌جانبه می‌شود. در این مقاله، به تحلیل موجود از وضعیت بیماری HPV در ایران می‌پردازیم و نقش آموزش، سیاست‌های بهداشتی، و درمان را بررسی می‌کنیم.
اگر مسیر درمان HPV به‌درستی تبیین نشود، ممکن است با موجی از بیماری‌های مرتبط مانند سرطان دهانه رحم و زگیل‌های تناسلی مواجه شویم.
شیوع بیماری HPV در ایران
تخمین شیوع بیماری HPV در ایران به‌دلیل محدودیت منابع رسمی، کار ساده‌ای نیست. با این حال، مطالعات پراکنده‌ای در مراکز دانشگاهی و درمانی در تهران، اصفهان، مشهد، شیراز و تبریز انجام شده که نشان می‌دهد بین ۱۰ تا ۲۵ درصد زنان و مردان فعال جنسی درگیر یکی از انواع HPV هستند. در یک مطالعه مهم که در دانشگاه علوم پزشکی تهران روی نمونه‌هایی از کلینیک‌های زنان انجام شد، حدود ۲۰ درصد از زنان مراجعه‌کننده ناقل نوعی از ویروس بودند، و در بسیاری از این موارد، هیچ علامتی نیز وجود نداشت.
آمار نشان می‌دهد که بیشترین شیوع در بازه سنی ۲۰ تا ۳۵ سال اتفاق می‌افتد. نکته نگران‌کننده این است که HPV در بسیاری از موارد بدون علامت باقی می‌ماند، اما همچنان قابل انتقال است. همچنین، نوع ۱۶ و ۱۸ این ویروس که مستقیماً با سرطان دهانه رحم در ارتباط‌اند، نیز در بخشی از نمونه‌ها مشاهده شده‌اند. نبود برنامه غربالگری منسجم برای زنان و نبود واکسیناسیون عمومی، این آمار را نگران‌کننده‌تر می‌کند و تأکید می‌کند که باید سیاست‌گذاری جدی‌تری برای کنترل بیماری HPV در ایران صورت گیرد.
تأثیر عوامل فرهنگی و اجتماعی بر آمار ابتلا بیماری HPV در ایران
یکی از دلایل خاص بودن تحلیل بیماری HPV در ایران، تأثیرات عمیق فرهنگی و اجتماعی بر نحوه تشخیص و ثبت بیماری است. در بسیاری از خانواده‌ها، صحبت درباره بیماری‌های منتقله از راه جنسی همچنان تابو محسوب می‌شود و بیماران، به‌ویژه زنان، از مراجعه به پزشک یا درخواست آزمایش پاپ اسمیر خودداری می‌کنند. همچنین در برخی موارد، مردان ناقل بدون هیچ‌گونه علامتی به روابط متعدد ادامه می‌دهند، بی‌آنکه بدانند در حال انتقال ویروس هستند.
آگاهی عمومی نسبت به HPV در بسیاری از مناطق کشور هنوز بسیار پایین است. نه تنها درباره واکسن گارداسیل اطلاعات اندکی وجود دارد، بلکه بسیاری از خانواده‌ها اصلاً نمی‌دانند که زگیل‌های تناسلی نشانه‌ای از یک ویروس پنهان‌کار است. در چنین فضایی، درمان HPV نیز با تأخیر انجام می‌گیرد یا به‌صورت کامل دنبال نمی‌شود. به همین دلیل، بسیاری از پزشکان در مرکز درمان HPV تأکید می‌کنند که آموزش همگانی در مدارس، دانشگاه‌ها و رسانه‌ها باید در اولویت سیاست‌گذاران قرار گیرد تا چرخه انتقال در جامعه متوقف شود.
نقش غربالگری در کاهش نرخ ابتلا بیماری HPV در ایران
غربالگری منظم، به‌ویژه در زنان، یکی از ابزارهای کلیدی در مدیریت بیماری HPV در ایران محسوب می‌شود. متأسفانه، برخلاف بسیاری از کشورهای پیشرفته، در ایران آزمایش پاپ اسمیر و HPV تست هنوز جزو برنامه‌های غربالگری سراسری و رایگان نیست. همین مسئله باعث می‌شود بسیاری از موارد ابتلا تنها زمانی شناسایی شوند که علائم شدیدتری مانند زگیل یا تغییرات سلولی پدیدار شوند.
با توسعه آزمایش‌های PCR برای شناسایی ژنوتیپ‌های پرخطر ویروس و در دسترس قرار گرفتن آن در کلینیک‌های خصوصی، امکان تشخیص سریع‌تر فراهم شده، اما هزینه بالا و عدم پوشش بیمه‌ای مانعی جدی برای قشر وسیعی از جامعه است. راه‌اندازی کلینیک‌های تخصصی با یارانه دولتی و برنامه‌ریزی برای درمان HPV در مراحل اولیه می‌تواند نرخ بروز سرطان‌های مرتبط با این ویروس را به‌طرز چشمگیری کاهش دهد. همچنین باید زیرساخت غربالگری برای مردان نیز توسعه یابد؛ چراکه آن‌ها نیز می‌توانند ناقلان خاموش باشند.
جایگاه واکسیناسیون بیماری HPV در ایران
یکی از مهم‌ترین راهکارهای جهانی برای کنترل بیماری HPV، واکسیناسیون در سنین پایین، پیش از شروع فعالیت جنسی است. واکسن گارداسیل می‌تواند از ۹۰٪ ابتلاهای پرخطر جلوگیری کند، اما در ایران هنوز جزو برنامه‌های رسمی واکسیناسیون قرار نگرفته و فقط به‌صورت خصوصی و با هزینه بالا در دسترس است. همین موضوع سبب شده که تنها قشر خاصی از جامعه امکان استفاده از آن را داشته باشند.
در بسیاری از کشورها، واکسیناسیون HPV بخشی از برنامه سلامت مدارس شده و حتی برای پسران نیز اجباری است. در ایران، با توجه به رشد آمار ابتلا و حساسیت اجتماعی بالا، باید کمپین‌هایی برای اطلاع‌رسانی درباره ایمنی و کارایی واکسن آغاز شود. همچنین، تسهیل واردات واکسن، تولید داخلی باکیفیت و همکاری بین وزارت بهداشت و سازمان‌های بیمه‌گر از اولویت‌های ضروری در مسیر کنترل بیماری HPV در ایران محسوب می‌شود. در صورت تحقق این اقدامات، می‌توان به‌تدریج شاهد کاهش شیوع و بهبود شرایط در سال‌های آینده بود.
