ویروس پاپیلومای انسانی (HPV) مدت‌هاست که به‌عنوان عامل اصلی زگیل‌های تناسلی شناخته می‌شود، اما در سال‌های اخیر نقش آن در بروز برخی انواع سرطان‌ها از جمله سرطان دهان، زبان و گلو مورد توجه گسترده‌تری قرار گرفته است. برخی سویه‌های پرخطر HPV، به‌ویژه نوع ۱۶، با ایجاد تغییرات سلولی غیرطبیعی در ناحیه دهان و حلق، می‌توانند زمینه‌ساز سرطان دهانی شوند.
در حالی که مصرف دخانیات و الکل همچنان از عوامل کلاسیک این سرطان‌ها محسوب می‌شوند، پژوهش‌ها نشان می‌دهد که شیوع موارد مرتبط با HPV در حال افزایش است. در این مقاله، جنبه‌های مختلف رابطه بین HPV و سرطان دهان را بررسی می‌کنیم تا آگاهی عموم نسبت به این پیوند مهم بیشتر شود. این اطلاعات به‌ویژه برای افرادی که به‌دنبال درمان HPV هستند یا از خدمات مرکز درمان HPV بهره می‌برند، بسیار کاربردی خواهد بود.
نقش سویه های پرخطر HPV در آغاز تغییرات سرطانی دهان
سویه‌های پرخطر HPV، به‌ویژه نوع ۱۶ و ۱۸، به‌دلیل توانایی بالا در اختلال در چرخه طبیعی تقسیم سلولی، بیشترین ارتباط را با بروز سرطان‌های ناحیه دهانی دارند. زمانی که این ویروس وارد سلول‌های اپیتلیال دهان یا گلو می‌شود، ژنوم خود را درون DNA میزبان ادغام کرده و تولید پروتئین‌های E6 و E7 را آغاز می‌کند. این دو پروتئین نقش مهمی در غیرفعال کردن ژن‌های محافظت‌کننده سلول مانند p53 و Rb دارند؛ ژن‌هایی که در شرایط طبیعی از تقسیم کنترل‌نشده سلول‌ها جلوگیری می‌کنند. هنگامی که این سیستم محافظتی از کار می‌افتد، زمینه برای رشد سلول‌های سرطانی فراهم می‌شود.
در این فرآیند، ممکن است سال‌ها طول بکشد تا علائم سرطان ظاهر شوند. معمولاً بیماران تا مراحل پیشرفته متوجه بروز بیماری نمی‌شوند و به همین دلیل، شناخت و غربالگری منظم در افراد در معرض خطر اهمیت فراوانی دارد. افرادی که از نظر جنسی فعال هستند، به‌ویژه اگر با چند شریک جنسی رابطه داشته‌اند یا فعالیت دهانی داشته‌اند، بیشتر در معرض ابتلا به سویه‌های پرخطر HPV هستند. آگاهی از این پیوند ویروسی-سرطانی و پیگیری چکاپ‌های منظم، به‌ویژه در حضور علائمی مانند زخم‌های مزمن دهان، گلودرد مداوم یا تغییر صدا، می‌تواند نقش حیاتی در تشخیص زودهنگام داشته باشد.
راه های انتقال HPV به ناحیه دهان و گلو
یکی از سؤالات رایج در میان بیماران این است که چگونه ویروس HPV، که اغلب به عنوان یک ویروس تناسلی شناخته می‌شود، به ناحیه دهان منتقل می‌شود. پاسخ این است که رابطه جنسی دهانی (oral sex) یکی از مسیرهای اصلی انتقال HPV به نواحی دهانی و حلقی است. اگر یکی از شرکای جنسی حامل ویروس باشد، تماس مستقیم با ترشحات مخاطی آلوده می‌تواند ویروس را به نواحی دهان، زبان یا گلو منتقل کند. به‌ویژه اگر مخاط دهان دارای زخم یا خراش باشد، احتمال انتقال بیشتر می‌شود. علاوه بر این، بوسه‌های عمیق و مکرر با فرد آلوده نیز ممکن است نقش داشته باشند، هرچند شواهد در این زمینه محدودتر هستند.
نکته مهم دیگر، نقش سیگار کشیدن در تسهیل ورود و ماندگاری ویروس در بافت‌های دهانی است. سیگار با آسیب به بافت دهان و سرکوب ایمنی موضعی، می‌تواند محیطی مناسب برای HPV ایجاد کند. همچنین، استفاده طولانی‌مدت از الکل نیز با کاهش مقاومت بافت‌های دهانی و تحریک التهاب همراه است. همه این عوامل باعث می‌شوند که ویروس نه‌تنها آسان‌تر منتقل شود، بلکه احتمال ماندگاری و ایجاد تغییرات پیش‌سرطانی نیز افزایش یابد. بنابراین، پرهیز از رفتارهای پرخطر جنسی، ترک سیگار، و رعایت بهداشت دهان از جمله اقداماتی هستند که می‌توانند خطر انتقال HPV به ناحیه دهان را کاهش دهند.
علائم اولیه سرطان دهان مرتبط با HPV
یکی از مهم‌ترین جنبه‌های مرتبط با HPV و سرطان دهان، شناسایی زودهنگام علائمی است که ممکن است در مراحل اولیه به‌سادگی نادیده گرفته شوند. سرطان‌های ناشی از HPV معمولاً در نواحی خلفی دهان مانند پایه زبان، لوزه‌ها و دیواره‌های حلقی ظاهر می‌شوند، که تشخیص آن‌ها را نسبت به سرطان‌های کلاسیک لب یا لثه دشوارتر می‌سازد.
علائمی مانند گلودرد مداوم، دشواری در بلع، وجود توده در گردن، درد یک‌طرفه در گوش، زخم‌های دهانی بدون بهبود در طی چند هفته، تغییر در صدا یا خشونت صدا می‌تواند از نشانه‌های اولیه باشد که نیاز به بررسی تخصصی دارد.
نکته مهم این است که بسیاری از افراد مبتلا به HPV دهانی، تا مدت‌ها بدون علامت باقی می‌مانند و تنها با پیشرفت بیماری نشانه‌هایی ظاهر می‌شود. به همین دلیل انجام غربالگری‌های منظم به‌ویژه در افراد پرخطر، مانند کسانی که شریک جنسی متعدد داشته‌اند یا رابطه دهانی داشته‌اند، حیاتی است.
تست‌های تشخیصی شامل بررسی فیزیکی دهان و حلق، بیوپسی از ناحیه مشکوک، تصویربرداری و در موارد خاص، بررسی ژنوتیپ HPV در نمونه بافتی است. تشخیص به‌موقع می‌تواند روند درمان را ساده‌تر، کم‌هزینه‌تر و بسیار موفق‌تر کند. آموزش عمومی درباره علائم اولیه و ترویج چکاپ‌های منظم باید جزو راهبردهای کلیدی سلامت عمومی برای پیشگیری از سرطان‌های مرتبط با HPV قرار گیرد.
اهمیت واکسیناسیون HPV در پیشگیری از سرطان دهان
یکی از مؤثرترین راه‌های پیشگیری از عفونت HPV و در نتیجه کاهش خطر ابتلا به سرطان دهان، استفاده از واکسن HPV است. واکسن‌های موجود، از جمله گارداسیل و سرواریکس، به‌طور ویژه برای مقابله با سویه‌های پرخطر این ویروس از جمله نوع ۱۶ و ۱۸ طراحی شده‌اند؛ سویه‌هایی که بیشترین نقش را در ایجاد سرطان‌های ناحیه دهان، گلو و تناسلی دارند.
مطالعات جهانی نشان داده‌اند که دریافت واکسن در دوران نوجوانی می‌تواند احتمال ابتلا به عفونت HPV دهانی را تا حد زیادی کاهش دهد و در بلندمدت، بروز سرطان‌های مرتبط با این ویروس را به‌شکل قابل‌توجهی کاهش دهد.
اگرچه واکسیناسیون در بسیاری از کشورها بیشتر برای پیشگیری از سرطان دهانه رحم در زنان ترویج شده، اما امروزه اهمیت آن برای مردان نیز به رسمیت شناخته شده است. چراکه مردان نیز در معرض ابتلا به HPV دهانی هستند و در صورت آلودگی، هم می‌توانند ناقل ویروس به شریک جنسی باشند و هم خود در معرض ابتلا به سرطان دهان قرار گیرند.
درنتیجه، برنامه‌های واکسیناسیون فراگیر برای هر دو جنس باید بخشی از سیاست‌های بهداشتی کشورها باشد. همچنین آگاهی‌رسانی به والدین درباره مزایای این واکسن می‌تواند گامی مهم در کنترل شیوع عفونت HPV و پیشگیری از سرطان‌های مرتبط با آن در دهه‌های آینده باشد.
